Bertrand Russel Üzerine Denemeler

Russel insanları bilinçliliğe, rasyonelliğe ve kuşkuculuğa davet ederken atladığı bir şey vardı, kitleler bilinçli ve kuşkucu olamazlar, bilinçlilik kitleye özgü bir şey değildir, tek tek bireylere özgüdür. Fakat bu bireyler biraraya gelip kitleyi oluşturduklarında, Gustave Le Bon'un dediği gibi, farklı hücrelerin bir araya gelip eski özelliklerini kaybetmesi ve yeni özellikler gösteren bir canlı oluşturması gibi değişim geçirirler ve kitle psikolojisinin yasalarına teslim olurlar. O sebeple kitleselleşen dünyayı kuşkuculuğa ve akılcılığa davet etmek başarıyla sonuçlanmaz. Russel'ın ikinci hatası ise, insanların toplumsal/ekonomik/siyasi konumunun onların rasyonelitesini büyük oranda belirlemesinin, uzlaşının önünde engel teşkil ettiğini görememesidir. O sebeple, topluma öncelikle uzlaşmanın hakim olmasını beklemek boşa bir bekleyiştir. Toplum önce madddi değişimler geçirir, büyük olaylardan dersler alır, ondan sonra uzlaşı -olabilirse- hakim olur. Özetleyecek olursak, Russel'ın gözden kaçırdığı iki nokta, kitle ruhu ve toplumsal çıkar çatışmasıdır.